خانبابا مشار
خانبابا مشار، کتابشناس و مؤلف دو کتابشناسی مشهور مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی (۱۳۴۰ش.) و فهرست کتابهای چاپی فارسی (۱۳۳۷-۱۳۴۲؛ ۱۳۵۰؛ ۱۳۵۲ش.) است.
وی در ۱۲۷۹ش. در خانواده‌ای ملاک از دودمان قاجار چشم به جهان گشود. مدت ۲۱ سال در شغل دولتی خدمت کرد. در ۱۳۱۸ بازنشسته شد و به زمینداری پرداخت. پرداختن به تهیه کتابشناسی را نیز پس از بازنشستگی آغاز کرد.
گرچه به نظر می‌رسد از دو اثر فوق، فهرست کتابهای چاپی فارسی بیشتر مورد مراجعه و محمل شهرت مشار است، اما تألیف اصلی او مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی است که یک زندگینامه ـ کتابشناسی به سبک معجم المطبوعات العربّیه والمعّربه (۱۳۳۹ق./۱۲۹۹ش.)، تألیف یوسف الیان سرکیس است.
مشار برای گردآوری مواد اثر خود ۱۵ سال در ایران و عراق سفر کرد و از موجودی کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌های بسیاری در شهرهایی نظیر تهران، قم، اصفهان، مشهد، تبریز، نجف و کربلا صورت برداری کرد.
اثر دیگر مشار یعنی فهرست کتابهای چاپی فارسی، حاصل ابراز علاقه انجمن ایرانی فلسفه و علوم انسانی به سرپرستی سید حسن تقی‌زاده نسبت به تهیه کتابشناسی جامع انتشارات فارسی در رشته‌های مورد علاقه انجمن بود. انجمن مذکور پس از اطلاع از کار مشار به وی پیشنهاد کرد از دستنویس‌هایی که برای مؤلفین کتب چاپی و عربی گردآوری کرده بود، یک فهرست الفبایی از نام کتابهای چاپی فارسی تهیه کند. مشار این پیشنهاد را پذیرفت و حاصل کار خود را به رایگان در اختیار انجمن ایرانی فلسفه و علوم انسانی گذارد.
ویرایش نخست فهرست کتابهای چاپی فارسی (۱۳۳۷-۱۳۴۲)، حاوی مشخصات حدود ۱۴۰۰۰ (از بین ۲۰۰۰۰) عنوان کتاب فارسی انتشار یافته تا آن زمان است و نخستین فهرست نسبتاً جامع کتابهای چاپی فارسی محسوب می‌شود. ویرایش دیگر آن را مشار به هزینه خود در ۱۳۵۰ منتشر کرد و انتشارات کشور تا ۱۳۴۵ را به آن افزود. ویرایش بعدی که در دو جلد و یک ذیل در ۱۳۵۲ منتشر شد، حاصل درآمیختن فهرست‌های دیگری چون کتابشناسی دهساله کتابهای ایران با فهرست مشار بود.
مشار پس از آن که ناشری نیافت، اثر گرانقدر خود مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی را به هزینه شخصی در ۶ جلد منتشر کرد. در این زندگینامه ـ کتابشناسی ذیل نام افراد که در موارد بسیاری اثر با زندگینامه مختصر آنها نیز همراه است، آثار چاپ شده آنها نیز ذکر شده است. در این اثر به پیروی از سبک معجم المطبوعات العربیه، افراد به ترتیب نام کوچک و سپس نام پدرشان معرفی شده‌اند و نام خانوادگی در آن نقشی ندارد. البته این سنت رایج عربی برای فارسی‌زبانان معاصر نامأنوس است و اشکالی است که لازم است با تهیه نمایه الفبایی از شکل اشهر نام کسان برطرف شود.
خانبابا مشار در ۱۳۵۹ درگذشت. اهمیت کار وی برای کتابشناسی ایران از آن‌روست که وی پایه کتابشناسی کتابهای چاپی فارسی را نهاد، کاری که پیش از او کسی به آن اقدام نکرده بود. کتاب او جامع‌ترین کتابشناسی کتابهای چاپی فارسی تا زمان انتشار آنهاست.
پانویس
منابع
- دائره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی، مدخل "مشار، خانبابا" از ابراهيم افشار، بازیابی: ۱۶ مرداد ۱۳۹۲.